ISO 50001:2018 คือ มาตรฐานสากลระบบการจัดการพลังงานที่ประกาศใช้ในปี ค.ศ. 2018 สำหรับมาตรฐานสากลระบบการจัดการพลังงานในปัจจุบันเป็นฉบับที่ 2 แล้ว (The Second Edition) โดยประกาศใช้งานเมื่อเดือนสิงหาคม ค.ศ. 2018 ส่วนมาตรฐานสากลการจัดการพลังงานฉบับแรก (The First Edition) ประกาศใช้เมื่อวันที่ 15 มิถุนายน ค.ศ. 2011 ทั้งนี้แนวความคิดหลักในการนำระบบมาตรฐานสากลด้านการจัดการมาใช้ในการปรับปรุงด้านประสิทธิภาพพลังงาน หรือ สมรรถนะพลังงานของหน่วยงานเพื่อให้ระบบการจัดการพลังงานมีการดำเนินการที่เป็นมาตรฐานและเกิดการปรับปรุงสมรรถนะพลังงานอย่างต่อเนื่อง (Continuous Improvement) ด้วยกระบวนการ PDCA (Plan-Do-Check-Act) ทั้งนี้มีกระบวนหลักที่ต้องให้ความสำคัญ ทำความเข้าใจและนำไปประยุกต์ในองค์กรอย่างเหมาะสมดังนี้
1.) แนวทางด้านสมรรถนะพลังงาน (Energy Performance Approach)
-
-
- ข้อกำหนดฉบับนี้แสดงความต้องการให้ดำเนินการอย่างเป็นระบบ (Systematic) การขับเคลื่อนโดยข้อมูลและกระบวนการที่เป็นข้อเท็จจริงที่มุ่งไปสู่การปรับปรุงสมรรถนะพลังงานอย่างต่อเนื่อง
- สมรรถนะพลังงาน (Energy Performance) เป็นแนวคิดที่มีความสัมพันธ์กับประสิทธิภาพพลังงาน (Energy Efficiency) ลักษณะการใช้พลังงาน (Energy Use) และปริมาณการใช้พลังงาน (Energy Consumption)
รูปที่ 1 แนวคิดด้านสมรรถนะพลังงาน (Energy Performance)
- การวัดผลของการเปลี่ยนแปลงของสมรรถนะพลังงงาน โดยการจัดทำตัวชี้วัดสมรรถนะพลังงาน (Energy Performance Indicator; EnPI) และข้อมูลฐานด้านพลังงาน (Energy Baseline; EnB) ของปีฐานซึ่งเป็นองค์ประกอบที่มีความสัมพันธ์ต่อกัน โดยต้องนำค่า EnPI ที่ได้รับการปรับปรุงข้อมูลให้เป็นมาตรฐาน (Normalization) เพื่อลดความเบี่ยงเบนของตัวแปรที่เกี่ยวข้อง (Relevant Variables) ซึ่งแสดงถึงค่าสมรรถนะพลังงานในปัจจุบันมาเปรียบเทียบกับ EnB ในปีฐาน เพื่อแสดงถึงผลของการปรับปรุงสมรรถนะพลังงานที่เกิดขึ้น
รูปที่ 2 แนวคิดของการวัดผลของสมรรถนะพลังงานโดยการเปรียบระหว่าง EnPI กับ EnB
-
2.) แนวคิดของกระบวนการ Plan-Do-Check-Act (PDCA)
กระบวนการจัดการพลังงานตามแนวคิด PDCA สำหรับ ISO 50001:2018 ดังแสดงในรูปที่ 3 อธิบายถึงขอบข่ายของระบบการจัดการพลังงาน (Scope of the Energy Management System) ที่ถูกจัดตั้งขึ้นภายในองค์กร ต้องพิจารณาและทำความเข้าใจบริบทขององค์กร (Context of the Organization) โดยบริบทขององค์กรในที่นี้หมายถึงสภาพแวดล้อมขององค์กรที่เกี่ยวข้องกับสมรรถนะพลังงาน และการจัดการพลังงาน ซึ่งจะพิจารณาถึงปัจจัยภายนอกและปัจจัยภายใน (External and Internal Issues) และความต้องการและความคาดหวังของผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย (Need and Expectations of the Interested Parties) ที่ส่งผลต่อการผลลัพธ์ที่องค์กรคาดหมายไว้จากระบบการจัดการพลังงาน (Intended Outcomes of the Energy Management System) ภายในขอบข่ายและขอบเขตที่กำหนดไว้ โดยการดำเนินการผ่านกระบวนการ PDCA หรือ Plan (Planning) – Do (Support and Operation) – Check (Performance Evaluation) – Act (Improvement) โดยมี Leadership คือ ผู้บริหารสูงสุด หรือ Top Management เป็นแกนกลางหรือหัวใจหลักในการขับเคลื่อนกระบวนการจัดการพลังงานสู่ผลลัพธ์ที่องค์กรคาดหมายไว้ให้ประสบผลสำเร็จ
รูปที่ 3 กระบวนการจัดการพลังงานตามแนวคิด PDCA สำหรับ ISO 50001:2018
มาตรฐานสากลระบบการจัดการพลังงาน (ISO 50001:2018) มีแนวทางการดำเนินการตามกระบวนการ PDCA เช่นเดียวกับมาตรฐานสากลการจัดการอื่น ๆ ดังนี้
Plan: การวางแผน (Clause 4,5,6) ประกอบด้วยการดำเนินการในกระบวนการวางแผนดังนี้
- การทำความเข้าใจบริบทองค์กร
- การกำหนดขอบเขตและขอบข่าย
- การจัดทำนโยบายด้านพลังงานและแต่งตั้งทีมจัดการพลังงาน
- การดำเนินการต่อความเสี่ยงและโอกาส
- การดำเนินการทบทวนด้านพลังงาน
- การบ่งชี้ลักษณะการใช้พลังงานที่นัยสำคัญ
- การจัดทำ EnB และ EnPI
- การจัดทำวัตถุประสงค์และเป้าหมายด้านพลังงาน และการจัดทำแผนปฏิบัติงาน
Do: การนำไปปฏิบัติ (Clause 7,8) ประกอบด้วยการดำเนินการในกระบวนการนำไปปฏิบัติดังนี้
- การจัดสรรทรัพยากร ความสามารถ การสื่อสาร และความตระหนัก
- ระบบเอกสารสารสนเทศ
- การดำเนินการตามแผนปฏิบัติงาน
- การควบคุมการปฏิบัติงานและการบำรุงรักษา
- การออกแบบและจัดซื้อโดยคำนึงถึงสมรรถนะพลังงาน
Check: การตรวจ (Clause 9) ประกอบด้วยการดำเนินการในกระบวนการตรวจติดตามดังนี้
- การเฝ้าระวัง การวัด การวิเคราะห์ การประเมิน การตรวจสอบสมรรถนะพลังงานและระบบการจัดการพลังงาน
- การดำเนินการทบทวนโดยฝ่ายบริหาร
Act: การปรับปรุง (Clause 10) ประกอบด้วยการดำเนินการในกระบวนการปรับปรุงดังนี้
- การดำเนินการต่อความไม่สอดคล้องที่เกิดขึ้นอย่างสม่ำเสมอ
- การปรับปรุงสมรรถนะพลังงานและระบบการจัดการพลังงานอย่างต่อเนื่อง
แสดงความต้องการของข้อกำหนด Clause 4. ถึง Clause 10 ในรูปที่ 4
รูปที่ 4 ข้อกำหนดหลักมาตรฐานสากลระบบการจัดการพลังงาน ISO 50001:2018
ความเข้ากันได้กับมาตรฐานอื่น ๆ (Compatibility with Other Management System Standards)
- ระบบการจัดการพลังงานมาตรฐานสากล สามารถใช้งานได้โดยอิสระหรือสามารถควบรวมกับระบบมาตรฐานสากลด้านการจัดการอื่น ๆ ในองค์กร
- องค์กร 2 แห่ง ที่มีการดำเนินงานเหมือนกันแต่มีสมรรถนะพลังงานที่แตกต่างกันสามารถจัดทำระบบการจัดการพลังงานสอดคล้องกับความต้องการของมาตรฐานสากล ISO 50001 ได้ทั้งสองแห่ง (บริษัทที่ผลิตสินค้าเหมือนกันไม่จำเป็นต้องมีสมรรถนะพลังงานเท่ากันหรือใกล้เคียงกัน)
ผลประโยชน์ (Benefit of This Document)
- สามารถนำแนวทางการจัดการพลังงานผนวกเข้ากับแนวทางการดำเนินงานทางธุรกิจขององค์กร
- องค์กรสามารถสร้างกระบวนการในการปรับปรุงสมรรถนะพลังงานได้อย่างต่อเนื่อง รวมถึงการลดต้นทุนด้านพลังงาน
- เพิ่มศักยภาพในการแข่งขันขององค์กร
- นำองค์กรไปสู่เป้าหมายการลดการเปลี่ยนแปลงทางสภาพภูมิอากาศโดยการลด
การใช้พลังงานที่เกี่ยวข้องกับการปลดปล่อยก๊าซเรือนกระจก (Greenhouse Gas Emissions
แปลและเรียบเรียงโดย ดร.วิชาญ นาคทอง ทีมงาน iEnergy Guru
- International Organization for Standardization. ISO 50001(The Second Edition) Energy Management System—Requirements with Guidance for Use; International Organization for Standardization: Geneva, Switzerland, 2018.
- International Organization for Standardization. ISO 50006 Energy management systems—Measuring Energy Performance Using Energy Baselines (EnB) and Energy Performance Indicators (EnPI)—General Principles and Guidance; International Organization for Standardization: Geneva, Switzerland,
