กำเนิด: ISO 50001

ในปัจจุบันทั้งผู้บริโภคและผู้ใช้บริการส่วนใหญ่ในประเทศไทยได้รับทราบและมีความเข้าใจอย่างดีต่อการเลือกผลิตภัณฑ์หรือบริการที่ผู้ผลิตหรือผู้ให้บริการได้ผ่านการรับรองมาตรฐานการจัดการต่าง ๆ ในระดับสากล ไม่ว่าจะเป็นมาตรฐานด้านการจัดการคุณภาพ ISO 9001 มาตรฐานด้านการจัดการสิ่งแวดล้อม ISO 14001 และมาตรฐานการจัดการด้านชีวอนามัยและความปลอดภัย ISO 18001 เป็นต้น

มาตรฐานการจัดการต่าง ๆ ที่สถานประกอบการได้ผ่านการรับรองเปรียบเสมือนเป็นการรับรองว่า การผลิตสินค้าและบริการของสถานประกอบการอยู่ในระดับสากล ซึ่งสะท้อนให้เห็นว่าสถานประกอบการเหล่านั้น ผลิตสินค้าและบริการที่มีคุณภาพสนองต่อความต้องการของลูกค้า โดยคำนึงถึงผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม และมีการจัดการด้านชีวอนามัยและความปลอดภัยที่ดี

สำหรับมาตรฐานระบบการจัดการพลังงาน ISO 50001 เป็นมาตรฐานการจัดการที่ว่าด้วยเรื่องของลักษณะการใช้พลังงาน ปริมาณการใช้พลังงาน และประสิทธิภาพพลังงาน ขององค์กรหรือของสถานประกอบการที่ต้องการขอการรับรอง โดยมุ่งเน้นไปสู่การปรับปรุงสมรรถนะพลังงานขององค์กรอย่างต่อเนื่อง (Continuous improvement of the organization energy performance) โดยองค์กรระหว่างประเทศว่าด้วยการมาตรฐาน (ISO) ได้ประกาศให้สามารถขอการรับรองได้ตั้งแต่ วันที่ 15 มิถุนายน 2554

การปรับปรุงด้านสมรรถนะพลังงานอย่างต่อเนื่อง- PDCA

 ก้าวแรกของการเริ่มต้นมาตรฐานระบบการจัดการพลังงาน ISO 50001

ก้าวแรกของการเริ่มต้นในการพัฒนามาตรฐานระบบการจัดการพลังงานนั้นเกิดจากองค์การพัฒนาอุตสาหกรรมแห่งสหประชาชาติ (The United Nations Industrial Development Organization: UNIDO) ได้ตระหนักถึงความจำเป็นของภาคส่วนอุตสาหกรรมในการเตรียมความพร้อมสำหรับการรับมืออย่างมีประสิทธิภาพต่อการเปลี่ยนแปลงของสภาพอากาศ และจำนวนที่เพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็วของมาตรฐานการจัดการพลังงานระดับชาติ โดยในเดือนมีนาคม ค.ศ. 2007  ทาง UNIDO ได้เป็นเจ้าภาพในการจัดประชุมของผู้เชี่ยวชาญ รวมไปถึงตัวแทนจากสำนักงานเลขาธิการกลางขององค์การระหว่างประเทศว่าด้วยการมาตรฐาน (The ISO Central Secretariat) และตัวแทนจากนานาชาติที่จะนำเอามาตรฐานการจัดการพลังงานนี้ไปใช้ ซึ่งการประชุมครั้งนี้ได้นำไปสู่การยื่นข้อเสนอของ UNIDO ที่สื่อสารไปยังสำนักงานเลขาธิการกลางขององค์การระหว่างประเทศว่าด้วยการมาตรฐาน (International Organization for Standardization :ISO) เพื่อเรียกร้องให้ทาง ISO ได้พิจารณาเข้ามารับผิดชอบในการทำงานเกี่ยวกับการจัดตั้งมาตรฐานการจัดการพลังงานระดับสากลขึ้นมา

ตารางที่ 1  ช่วงเวลาและกิจกรรมก้าวแรกของมาตรฐานระบบการจัดการพลังงาน

ที่มา : J. Fossa-ICA-ABNT Brazil (Birth of PC242 Energy Management) Geneva-June 2011.

ทางกระทรวงพลังงานของประเทศสหรัฐฯ (The U.S. Department of Energy: DOE) และสถาบันมาตรฐานแห่งชาติของสหรัฐฯ (ANSI) ก็ได้เห็นถึงความจำเป็นในการร่วมมือกันและการใช้ความพยายามอย่างถึงที่สุด เพื่อที่จะช่วยภาคส่วนอุตสาหกรรมในการพัฒนาการใช้พลังงานอย่างมีประสิทธิภาพ และจากที่ได้มีการส่งเสริมการใช้มาตรฐานระบบจัดการสำหรับพลังงาน (MSE 2000) อยู่แล้ว กระทรวงพลังงานของประเทศสหรัฐฯ จึงได้เข้ามามีบทบาทเป็นผู้นำในการรณรงค์ข้อเสนอ (Proposal) สำหรับมาตรฐาน ISO ใหม่นี้ ผลของการถกกันระหว่างผู้เชี่ยวชาญของสหรัฐฯ และ ANSI ได้นำไปสู่ข้อเสนอที่เป็นทางการสำหรับ ISO ในการจัดตั้งคณะกรรมการในการดำเนินงานโครงการนี้ และในเดือนมีนาคม ค.ศ. 2008 คณะกรรมการบริหารทางด้านเทคนิคขององค์การระหว่างประเทศว่าด้วยการมาตรฐาน (The Technical Management Board of ISO) ได้อนุมัติการจัดตั้งคณะกรรมการสำหรับโครงการใหม่นี้ (Project Committee: PC) ที่เรียกว่า “ISO/PC 242–Energy Management” เพื่อที่จะพัฒนามาตรฐานระบบการจัดการพลังงานใหม่ โดยจัดทำอยู่บนพื้นฐานของแนวทางการปฏิบัติที่ดีและก้าวล้ำหน้ามากที่สุด รวมถึงพิจารณาจากมาตรฐานระดับชาติหรือภูมิภาคที่มีอยู่เดิม

ตารางที่ 2 แสดงรายละเอียดของคณะทำงานในการพัฒนามาตรฐานระบบการจัดการพลังงาน ISO/PC 242 Energy Management

ที่มาของข้อมูล : Edwin Pinero PC 242 Chairman, IEA/IEC/ISO Workshop International Standards to Promote Energy Efficiency and Reduce Carbon Emissions.

กระบวนการในการพัฒนามาตรฐานระบบการจัดการพลังงาน ISO 50001

หลังจากคณะกรรมการบริหารทางด้านเทคนิคขององค์การระหว่างประเทศว่าด้วยการมาตรฐาน      (The Technical Management Board of ISO) ได้อนุมัติการจัดตั้งคณะกรรมการสำหรับโครงการใหม่นี้ (Project Committee: PC) ที่เรียกว่า “ISO / PC 242–Energy Management” ขึ้นแล้ว คณะกรรมการโครงการได้จัดให้มีการประชุมทั้งหมด 5 ครั้ง เป็นการประชุมคณะทำงาน (Work Group) จำนวน 1 ครั้ง และเป็นประชุมของคณะกรรมโครงการ PC 242 อีกจำนวน 4 ครั้ง ดังแสดงในตารางที่ 3

ตารางที่ 3  แสดงช่วงเวลาและกิจกรรมในการพัฒนามาตรฐานระบบการจัดการพลังงานของคณะกรรมการโครงการ PC 242 Energy Management

ที่มาของข้อมูล : Edwin Pinero PC 242 Chairman, IEA/IEC/ISO Workshop International Standards to Promote Energy Efficiency and Reduce Carbon Emissions.

การประชุม Working Group จัดขึ้นเมื่อเดือน เมษายน พ.ศ. 2008 ที่ประเทศจีนโดย UNIDO เป็นการหารือเกี่ยวกับโครงสร้างของมาตรฐานการจัดการพลังงาน และพิจารณานำมาตรฐานระดับชาติ ข้อกำหนด และระเบียบปฏิบัติด้านการจัดการพลังงานที่มีอยู่แล้วมาประกอบการพิจารณา โดยมาตรฐานระดับชาติ ข้อกำหนด และระเบียบปฏิบัติด้านการจัดการพลังงาน แสดงในตารางที่ 4

ตารางที่ 4 มาตรฐานระดับชาติ ข้อกำหนด และระเบียบปฏิบัติด้านการจัดการพลังงาน

ที่มาของข้อมูล : Edwin Pinero PC 242 Chairman, IEA/IEC/ISO Workshop International Standards to Promote Energy Efficiency and Reduce Carbon Emissions.

1. การจัดประชุมครั้งแรก ของ ISO/PC 242 เกิดขึ้นในระหว่างวันที่ 8–10 กันยายน ค.ศ. 2008 ที่กรุงวอชิงตันดีซี ประเทศสหรัฐอเมริกา  โดยมีผู้เข้าร่วมประชุม ที่เป็นผู้แทนประเทศ จำนวนกว่า 80 คน จาก 25 ประเทศ ที่เป็นสมาชิกขององค์การระหว่างประเทศว่าด้วยการมาตรฐาน (ISO) ซึ่งมาจากหลากหลายภูมิภาคของโลก และยังมีตัวแทนจากองค์กรความร่วมมืออื่น ๆ รวมถึงผู้แทนประเทศไทยจากสำนักงานมาตรฐานผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรม (สมอ.) เข้าร่วมด้วย และได้จัดทำร่างมาตรฐานฉบับฝ่ายทำงานในครั้งแรก (Working Draft: WD) และได้เวียนเพื่อขอความคิดเห็น ซึ่งประเด็นสำคัญของการหารือ ก็คือ ความจำเป็นที่จะต้องแน่ใจว่าสามารถที่จะเข้ากันได้ (Compatibility) กับชุดมาตรฐานระบบจัดการที่มีอยู่เดิม (Suit of ISO Management System Standards) ดังนั้นคณะกรรมการจึงต้องนำประเด็นสำคัญนี้ประกอบการพิจารณาตัดสินใจ เพื่อเป็นฐานในการจัดทำร่างสำหรับองค์ประกอบทั่ว ๆ ไปที่พบในมาตรฐานระบบการจัดการทั้งหมดขององค์การระหว่างประเทศว่าด้วยการมาตรฐาน (ISO)
2. การจัดประชุมครั้งที่ 2 ของ ISO/PC 242 ได้จัดขึ้นที่กรุงริโอเดอจาเนโร ประเทศบราซิล ในเดือนมีนาคม ค.ศ.2009 สำหรับการประชุมในครั้งนี้ได้หารือกันในสาระสำคัญว่า จะทำอย่างไรเพื่อที่จะทำให้มาตรฐานระบบการจัดการพลังงาน (ISO 50001) มีลักษณะพิเศษ นอกจากนี้แล้วยังมีการหารือกันถึงเรื่องของการพัฒนาสมรรถนะของการใช้พลังงาน (Energy Performance) ความจำเป็นสำหรับข้อมูลที่เกี่ยวข้อง และความจำเป็นสำหรับความสามารถในการจัดลำดับความสำคัญของประเด็นด้านพลังงาน ทั้งนี้หลังจากการประชุมในครั้งแรกนั้น ก็ได้มีการหมุนเวียนร่างมาตรฐานฯ 2 ครั้ง และผลจากการประชุมที่ประเทศบราซิล ได้ร่างมาตรฐานฯ ฉบับคณะกรรมการ (Committee Draft: CD) ขึ้น
3. การจัดประชุมครั้งที่ 3 ของ ISO/PC 242 ได้จัดขึ้นที่กรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ ในเดือนพฤศจิกายน ค.ศ.2009 สำหรับการประชุมในครั้งนี้ได้หารือกันในสาระสำคัญเพื่อวิเคราะห์และให้ข้อเสนอแนะในการปรับปรุงและพัฒนา และผลของการประชุมได้เห็นชอบในดำเนินการ จัดทำมาตรฐานสากลฉบับร่าง (Draft of International Standard : DIS) และได้เวียนเพื่อขอความคิดเห็นและข้อเสนอแนะจากสมาชิก
4. การจัดประชุมครั้งที่ 4 ของ ISO/PC 242 ได้จัดขึ้นที่กรุงปักกิ่ง ประเทศจีน  ในเดือนตุลาคม  ค.ศ.2010 สำหรับการประชุมในครั้งนี้ได้หารือกันในสาระสำคัญเพื่อวิเคราะห์และให้ข้อเสนอแนะในการปรับปรุงและพัฒนา และผลของการประชุมได้เห็นชอบในดำเนินการ จัดทำร่างมาตรฐานสากลฉบับสุดท้าย  (Final Draft of International Standard : FDIS และได้เวียนเพื่อขอเห็นชอบจากสมาชิก และต่อมาคณะกรรมการโครงการได้นำเสนอคณะกรรมการบริหารทางด้านเทคนิคขององค์การระหว่างประเทศว่าด้วยการมาตรฐาน (The Technical Management Board of ISO) และประกาศให้ใช้เป็นมาตรฐานสากลระบบการจัดการพลังงาน  ISO 50001 Energy Management เมื่อ ในวันที่ 15 มิถุนายน 2011

ในปัจจุบันคณะกรรการ ISO/PC 242 Energy Management ยังได้ดำเนินการพิจารณา และออกมาตรฐานที่เป็นคำแนะนำในการดำเนินการของระบบการจัดการพลังงานที่เกี่ยวเนื่องกับมาตรฐานการจัดการพลังงาน ISO 50001 อีกดังนี้

• ISO 50002 First edition 2014-07-01 Energy audits — Requirements with guidance for use
• ISO 50003 First edition 2014-10-15 Energy management systems — Requirements for bodies providing audit and certification of energy management systems
• ISO/FDIS 50004 Energy management systems — Guidance for the implementation, maintenance and improvement of an Energy management system
• ISO/FDIS 50006 Energy management systems — Measuring energy performance using energy baselines (EnB) and energy performance indicators (EnPI) — General principles and guidance
• ISO FDIS 50015 Energy management systems - Measurement and Verification of Organizational Energy Performance —General Principles and Guidance

เรียบเรียงโดย : อ.วิชาญ นาคทอง (ทีมงาน iEnergyGuru)

เอกสารอ้างอิง

1) International Standard ISO 50001 : Energy management systems Requirements with guidance for use
2) Edwin Pinero PC 242 Chairman, IEA/IEC/ISO Workshop International Standards to Promote Energy Efficiency and Reduce Carbon Emissions, 2011.
3) J. Fossa-ICA-ABNT Brazil (Birth of PC242 Energy Management) Geneva-June 2011.
4) EnMS Audit/Internal Auditor ISO 50001:2011 Training, Bureau Veritas, 2012.
5) http://www.iso.org/iso/home/standards_development/resources-for-technical-work/support-for-developing-standards.htm, 2014.